نسيم رحمت

انسان دارای شرافت ذاتی است و باید به گونه‌ای عمل کندکه گرفتار ذلت نشده و عزت نفس خویش راحفظ کند.اینجاست که نمی‌تواند از هر کسی به هر شکلی درخواستی بکند و از او بخواهد تا نیازهایش را برطرف سازد. حفظ فلسفه زندگی در چارچوب فلسفه قرآنی-اسلامی اقتضا می‌کند که انسان در رفتارهای اجتماعی چارچوب‌ها و شاخص‌ها و معیارهایی را مراعات کند تا حکمت و غایت فلسفه زندگی اجتماعی به شکل مطلوب تأمین و تضمین شود.

امام حسین(ع) مراجعه به هر کسی را برای تأمین نیازها جایز نمی‌داند، بلکه باتوجه به حکمت و فلسفه زندگی اجتماعی و تأمین اهداف عزت و شرافت و کرامت انسانی، شاخصه هایی را بیان نموده و می‌فرمایند:“لاترفع حاجتک الا الی احد ثلاثهًْ: الی‌ذی‌دین، او مروهًْ او حسب”؛ جز به یکی از سه نفر حاجت مبر: به دیندار، یا صاحب مروت، یا کسی که اصالت خانوادگی داشته باشد.

(تحف العقول، ص ۲۴۷)

می‌توان حکمت این دستور را چنین بیان کرد:

اولا:انسانی که صاحب دین باشدوبراساس اعتقاد اسلامی زندگی خودش را تنظیم کند،همواره براساس آموزه‌های وحیانی قرآن، نه تنها دست به خیر و پیشگام و پیشتاز در امور خیر از جمله خیرات مادی و انفاقات و صدقات و قرض‌الحسنه است و بدون منت و آزار و اذیتی این کار را انجام می‌دهد و توقع و انتظاری ندارد، بلکه آن را وظیفه و تکلیف شرعی خود می‌داند و به انجام آن به عنوان یک عمل صالح می‌نگردکه موجبات تقرب وی را فراهم می‌آورد. (بقره، آیات ۲ و ۲۶۱ و ۲۶۲ و ۲۶۳؛ آل عمران، آیه ۹۲؛ حدید، آیه ۱۸)
صاحبان دین بر این باورند که خداوندآنان را آنچنان عزیز و محبوب داشته که واسطه فیض خود قرار داده است. آنان معتقدند پیش از آنکه خیری به دست کسی رسانده باشند، این خیر به دست خدا رسیده است.
در حقیقت آنان با خدایشان معامله می‌کنند و از سرمایه‌ای که خداوند به آنها داده، با همان سرمایه با خداوند تجارتی پرسود می‌کنند.از اینرو این افراد افتخار می‌کنند که می‌توانند حاجت دیگران را برآورده سازند. اینان سبک زندگی خود را بر مدار این آموزه‌های وحیانی قرار داده‌اند که امام حسین(ع) در یکی از سخنان خویش بیان کرده و فرموده است: “ان حوائج‌الناس الیکم من نعم الله علیکم فلا تملوا النعم”؛ نیاز مردم به شما از نعمتهای خدا بر شما است، از این نعمت افسرده و بیزار نباشید.

(نزهه الناظر، ص ۸۱)

و نیز فرموده است: “ای مردم در خوبی‌ها با یکدیگر رقابت کنید و در بهره گرفتن از فرصت‌ها شتاب نمانید و کار نیکی را که در انجامش شتاب نکرده‌اید، به حساب نیاورید.”

(بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۲۱)

ثانیا:صاحبان مروت و مردانگی صاحبان فضایل اخلاقی هستند؛ زیرا جوانمردی و مروت فضیلتی اخلاقی و روحیه و منشی انسانی و رفتار اجتماعی پسندیده است که همگان را به ستایش آن می‌کشاند. از نظر امیرمؤمنان علی(ع) فضیلت مروت و جوانمردی، یک فضیلت جامع و فراگیری است که بسیاری از فضایل دیگر را تحت پوشش خود جمع می‌کند.ونیزمیفرمایند:“المروه تمنع من کل دنیه”؛ مروت، انسان را از هرگونه پستی باز می‌دارد.(میزان الحکمه، ج ۹، ص ۱۱۰)
از امام حسن مجتبی(ع) پرسیده شد: مروت چیست؟ فرمودند:”نگهداری دین و عزیز کردن نفس و نرمی در برخورد با زیردستان و تعهد و وجدان کاری و ادای حقوق و مهرورزی نسبت به مردم”

(بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۰۲)
پس مراجعه به چنین افرادی برای ابراز حاجت و تأمین نیازها، نه تنها موجب خواری و ذلت نیست، بلکه صاحبان مردانگی و مروت افتخار می‌کنند که بی‌هیچ منت و اذیت و آزار و حتی کوچک‌ترین چشم‌داشتی به برطرف کردن نیازها بپردازند.

ثالثا:واژه حسب را در اصل به معنای کرامت و شرف پایدار در میان پدران و نیاکان و آنچه انسان از مفاخر آنان می‌شمارد، دانسته‌اند. برخی حسب را مترادف با دین و آیین انسان، مکارم اخلاق و فروتنی، آراستگی و پاکیزگی جامه گفته‌اند.

امام علی(ع) حسن خلق را برترین حسب دانسته است (نهج‌البلاغه، چاپ صبحی صالح، حکمت‌ها) همچنین حسب به انجام دادن کارهای نیک و به مال و غیر آن تعبیر شده

(حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۰۰)

و نیزحسن ادب جانشین حسب خوانده شده است.

(الارشاد فی معرفه حجج‌الله علی‌العباد، مفید، ج ۱، ص ۲۹۸).
صاحبان حسب کسانی هستند که از نظر اجتماعی و شرافت در بلندی قرار دارند و همان طوری که خود دوست ندارند خوار و ذلیل شوند، گرایشی ندارند که کسی را در خواری و ذلت ببینند.

کسانی که دارای دین، مروت و حسب هستند، اهل بخشش و جود و سخاوت هستند و می‌توان به آنان مراجعه کرد و از آنان بهره برد؛ در میان آنان کسانی هستند که نطلبیده و نخواسته بخشش می‌کنند و به نیازهای مردم پاسخ می‌دهند. این دسته از مردمان برترین کسانی هستند که «من حیث لایحتسب» بخشش می‌کنند و نیازهای مردمان را برطرف می‌سازند. امام حسین(ع) درباره این گونه اشخاص فرمودند:” ان اجود الناس من اعطی من لا یرجو”؛ بخشنده‌ترین مردم شخصی است که به آنکه چشم امید به او نبسته، بخشش کند. (کشف الغمه، ج ۲، ص ۳۰)

#نیازمندی

#درخواست

#امام حسین(ع)

#سبک زندگی